1/1/2000

ERDOĞAN ILDIZ’DAN

KİLİM ÖĞRETMENİ VE USTA DOKUYUCUSUNUN EL KİTABI

I.BÖLÜM

KİLİMCİLİK TANIM VE TEKNİKLERİ

1.KİLİM VE KİLİMCİLİKLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR:

1.1. KİLİM : Pamuk,kıl,ipek,yün ipliklerin kilimin boyuna yan yana dizilmesi ve bu ipliklerin arasından ara atkısı iplerinin geçirilmesi sureti ile dokunan yaygılardır. Kilimde hav bulunmaz. Halıda 3 elementin kullanılmasına karşın (atkı, çözgü ve hav) kilimde 2 element (atkı ve çözgü) kullanılarak yaygı ortaya çıkarılır.

Tarihten günümüze dek gelen çeşitli kilim türleri mevcuttur; bu kitapçıkla genel kilim dokuma tekniklerine değinmek istediğimizi belirtmek isteriz. Dokunacak kilimin türü ne olursa olsun, bu ortak özellikler, kilimi kaliteli kılacaktır. Kitabın amacı budur. Şimdi çeşitli kilim dokuma türlerine bir göz atalım.

a) Düz Kilim Dokuma : Motifler, desen rengindeki ipliklerin, çözgülerin alt ve üstünden geçirilmesiyle elde edilir.

b) İlikli Kilim Dokuma : Alttan ve üstten çözgülerin arasına , onları örtecek şekilde yerleştirilen renkli atkı iplikleri, komşu motifin değişik renkteki atkısının olduğu alanına geçmeden geri dönerken, iki desen arasında dikey bir ilik meydana gelir. Boydan boya uzun yırtıkları önlemek amacı ile, desen sınırındaki basamaklar halinde yükselen ,köşeli ve daha çok enine desenler tercih edilerek, aynı doğrultuda uzanan uzun yırtıklar yerine, yalnızca küçük deliklerin meydana gelmesi sağlanarak yapılırlar. Yurdumuzda en yaygın olan kilim türü bu tip kilimlerdir. Kitabın ana teması bu tip kilimler üzerine kurulmuştur.

c) Sarma Konturlü Kilim Dokuma : Atkılar arasında oluşan delik veya boşluklar, bazen aynı veya zıt renkte bir çerçeve ipliği ile, arada kalan çözgülerle tek tek veya dikey, yatay veya çapraz sarılır. Dokumanın yüzünde, desenlerde, iğne ile işlenmiş izlenimini veren bir çerçeve meydana getirilerek yapılırlar.

d) Sumak Türü Kilim Dokuma: İliksiz bir dokuma türüdür. Türkiye’de yaygın bir dokuma tekniği değildir. Dokuması oldukça zor, anacak buna karşılık değerli bir kilim türüdür.

e) Silli Türü Kilim Dokuma: Bu tür kilimler cicim ve sumak arasında bir tekniğe oturan kilimlerdir.

f) Cicim Türü Kilim Dokuma: Bu tür kilimlerde motifleri ortaya çıkaran ara iplerin uzantıları arkada salkım saçak bırakılır; tek yüzleri kullanılır genellikle.

Türlere kısaca bir göz attıktan sonra gelelim kilimi ortaya çıkaran elementler hakkında bilgi vermeye ve bu elementlerin doğru kullanımlarının getireceği yararların açıklanmasına. Kitabımızın ana amacı da budur. Kilimi meydana çıkaran 2 element mevcuttur. Kilimi boydan boya geçen ve saçakları ortaya çıkaran çözgü ve motiflerin ortaya çıkmasını sağlayan kilimin enine doğru çözgüler arasından geçen ipler olan atkı ipleri.

1.2. ÇÖZGÜ : Genellikle pamuk veya yünden, 2-3 veya daha fazla katla bükülerek hazırlanan ipliklerin, dokuma tezgahının alt ve üst leventleri arasına, yatay zemine dik ve biri birlerine paralel geçirilmesiyle hazırlanır.

1.3. ATKI : Motif yaratmak için, çözgü iplerinin arasından alttan ve üstten el ile geçirilen ipliklere denir.

1.4. TEZGAH : Kilim dokumasında, germe, sarma ve yatay tezgahlar olmak üzere 3 tür tezgah kullanılır. Yörükler tarafından kullanılan, yatay yer tezgahlarından düzgün kilimin elde edilmesi oldukça güç olduğundan, yurdumuzda genellikle sarma ve germe tezgahlar kilim üretiminde kullanılmaktadır.

a. Sarma tezgahlar: Ülkemizde en yaygın olan tezgah tipidir. Dokunan kilim alt levente sarılarak dokuma yapılır.

Sarma tezgahın kurulması şöyledir: Tezgah parçaları tezgahın kurulacağı yere eksiksiz getirilir. Tezgahın kurulacağı yer tespit edilir. Yer belirlenirken ışık durumu dikkate alınmalıdır. Tespit edilen yere önce yan ağaçlar konulur. İlk önce alt levent sonra da üst levent, yan ağaçlarındaki yuvalarına takılır. Sonra tezgah uygun yerlerden sabitleştirilir.

Tezgahın doğru ve terazisinde kurulup kurulmadığını kontrol bakımından yan ağaçların üst ve alt kısımlarına birer adet çivi çakılır (iki yan ağaç için toplam 4 adet çivi) ve çivinin her birine çözgü ipinden yeterli miktarda bağlanır. Eğer iplik, yan ağacın birinin üzerindeki çiviye bağlanmışsa, diğer yan ağacın alt tarafındaki çiviye gergin olarak ve yan ağacına temas edecek şekilde bağlanır. Sonra aynı yan ağacının üst kısmına çakılan çiviye iplik gerdirilerek bağlanır. İpliklerin mutlaka yan ağaçların ön yüzüne temas etmesi gerekmektedir. Bu çaprazlama bağlanan ipliklerin kesiştiği yerde bir birine bastırmayacak veya arası açık kalmayacak şekilde ise tezgah şakülündedir ve yan ağaçların yere temaslarında açı farkı yok demektir. Sonuçta tezgah düzgün kurulmuştur. Bu kontrol yapılmazsa tezgahtan çıkacak kilimler daima bir tarafa yatık çıkar. Bu da kilimde çarpıklık meydana getirir.

TEZGAHIN ŞAKÜLÜNDE KURULUP KURULMADIĞININ KONTROLÜ

Sayfa 1